" KOLUMBOWIE"

„Pokolenie Kolumbów” to popularne określenie pokolenia młodych poetów i pisarzy, urodzonych około roku 1920, którzy wkraczali w dorosłość  w czasie II wojny światowej.  Musieli nauczyć się żyć w świecie – zupełnie innych wartości niż te, których ich dotąd uczono. W momencie rozpoczęcia wojny ledwie skończyli liceum lub mieli rozpocząć studia; byli już  zaangażowani w działalność konspiracyjną, wojna odebrała im plany i marzenia.

Ich codziennością stała się  śmierć, strach, niepewność jutra.

Do najbardziej znanych  twórców pokolenia Kolumbów należeli:  Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy  Zdzisław Stroiński  Andrzej Trzebiński i wielu, wielu innych, których nie będę tu wymieniała.

Zdzisław Stroiński i Tadeusz Gajcy 

Zatrzymam się przy dwóch poetach, przyjaciołach, którzy zginęli w tym samym dniu w powstaniu. 

Tadeuszu Gajcy i Zdzisław  Stroiński poznali się na tajnych kompletach polonistyki.   

Zdzisław Stroiński był jasnowłosy, wysoki i powściągliwy, delikatny. i subtelny, 

Tadeusz Gajcy był niskiego wzrostu, krępy, rozhukany i wesoły. 

Przyjaźń Tadeusza Gajcego i Zdzisława Stroińskiego opierała się na wspólnych literackich i konspiracyjnych losach. Stroiński, ceniąc poezję Gajcego, chronił go, opiekował się nim, zwłaszcza, że Gajcy miał problemy zdrowotne. 

Byli sobie niezwykle bliscy. 

Obaj najprawdopodobniej zginęli razem w szesnastym dniu Powstania w wysadzonej przez Niemców kamienicy przy ulicy Przejazd.16

TADEUSZ  GAJCY

Tadeusz Stefan Gajcy Jeden z najwybitniejszych poetów pokolenia wojennego,.  Był żołnierzem Armii Krajowej, pseudonimy „Karol Topornicki”, „Roman Oścień”, „Topór”,

Urodził się 8 lutego 1922 w Warszawie. Uczęszczał do gimnazjum oo. Marianów na Bielanach. Podczas okupacji kontynuował naukę na tajnych kompletach, dzięki czemu w 1941 roku zdał maturę i mógł potajemnie rozpocząć studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. 

W czasie studiów poznał Zdzisława Stroińskiego, poetę, studenta prawa, który wprowadził go do konspiracyjnej organizacji Konfederacja Narodu. 

W czasie Powstania Warszawskiego walczył na Starym Mieście pod komendą przyjaciela -  kaprala podchorążego Marka Chmury, czyli Zdzisława Stroińskiego.

Obydwaj zginęli 16 sierpnia 1944 roku, broniąc posterunku u zbiegu ulic Przejazd i Leszno. Kamienica, o która toczyła sie walka została wysadzona w powietrze przez niemieckich żołnierzy. W chwili śmierci Tadeusz Gajcy miał 22 lata. Po wojnie jego zwłoki zostały ekshumowane i wiosną 1946 roku spoczęły na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Pierwsze wiersze – zaczął pisać w wieku szesnastu lat....  

Do najpiękniejszych jego utworów powstałych w latach 1938–1939 należy zaliczyć między innymi :

Przed odejściem

Porasta jesienną mgłą
mój kraj jak włosem siwym.
Lecz nim pożegnam go
dłonią z męczeńskiej gliny,
lecz nim się zgodzę z koroną
cierniowych lip i wezmę
w bok mój i serce bezbronne
ciemność jak ostre narzędzie,
niech błyskawicy lament
znów mnie na wieczność wywoła,
bym uniósł sam siebie jak palmę
i płomień poczuł u czoła.

Po kościach zdeptanych idąc
porównam żywioł z żywiołem,
gwiazdę zawistną nazwę,
co nad mą głową czeka,
młodość przywrócę i miłość
snom niewinnego człowieka,
nad którym wół i osiołek
i anioł smutny się zwiesza.
Nogą ognistość przejdę
jak ptak przez obłok przechodzi,
aby pod brzozą zwęgloną
mrówkę pochować nieżywą -
I dłonie rzucę do wody,
aby nie mogły zapłonąć,
gdy przyjdzie spocząć pod krzyżem.

Tadeusz Gajcy

                         Zdzisław Stroiński (1921-1944) - 

poeta, członek grupy literackiej "Sztuka i Naród", żołnierz AK, ukończył tajną podchorążówkę, pseudonim "Marek Chmura"

Dzieciństwo i wczesną młodość spędził w Zamościu, gdzie uczęszczał do gimnazjum i liceum. W 1941 rozpoczął studia prawa i filologii polskiej na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. . W wierszach często poruszał temat wojny i okupacji, ale też radosnego dzieciństwa. Jego liryki w dużej mierze mają charakter patriotyczny 

*** Po huraganach szarż tętniących w strzałach 

Po huraganach szarż tętniących w strzałach,
po srebrnych dzwonach beznadziejnych bitew
północ armat wezbrana echami bez dna.

Upiór słońca odkrywał poszarpane ciała,
przez dym i klęskę wstającego dnia.

Kiedy serc zabrakło w śmierci pozostałej,
ojczyzny szliśmy szukać i błękitu.
Daremnych konań piołunowa wzniosłość
gasła jak orły sztandarów - zdobytych,
by straszyć rdzą hełmów przekleństwem porosłych
i ramionami krzyży wiecznie pytać.

Krwawiliśmy długo na straconych szańcach
ręką Boga rzucani na śmierć jak kamienie.
Legliśmy - wilki wyjące na grobach
bluźniąc ciskaniem połamanych szabel,
w lochach cierpienia wygnańcy, naród Hiobów.

Dziś na koturnach rozpaczy i męki
patrzymy z bliska w prędką twarz historii
i spod kół wojny miażdżącej nas w biegu
krzyk oczu zastygły w jeden czarny punkt -
z otchłani jęku,
z dymu krematoriów - bunt.

Dlaczego,
jak to?

Że czołg dziejów zarzuca ze zgrzytem na skręcie,
dlatego ginąć jak zwierzęta w jatkach,
dlatego nawet,
dlatego Oświęcim?

Z Hiobów w Konrady
szaleni przez wielkość.
Krzywd męki śmierci najświętszą pożogę
i rozpacz zemsty krzyczącej o krew -
rzucamy Polskę w twarz zimnego Boga -
obelgę. 
          

Zdzisław Stroiński