Tadeusz Różewicz - Unde malum?

 

                                                                                  
Skąd się bierze zło?
jak to skąd
z człowieka
zawsze z człowieka
i tylko z człowieka
 
człowiek jest wypadkiem
przy pracy
natury
jest
błędem
 
jeśli rodzaj ludzki
wyczesze się
własnoręcznie
z fauny i flory
 

ziemia odzyska
swój blask i urok
 
natura swą czystość
i nie-winność
 

żadne stworzenie poza
człowiekiem
nie posługuje się słowem
które może być narzędziem
zbrodni
 
słowem które kłamie
kaleczy zaraża
 
zło nie bierze się z braku
ani z nicości
 
zło bierze się z człowieka
i tylko z człowieka
 
jesteśmy w myśli  jak
powiada Kant
a tym samym odtąd w bycie
inni niż czysta natura

Ten wiersz sprowokował Czesława Miłosza, do odpowiedzi Różewiczowi przyznając mu - co prawda  ironicznie - rację, że zło bierze się z człowieka, ale zaznacza......że dobro też.  Dla mnie jest to optymistyczne zakończenie pesymistycznej filozofii Różewicza....

dlatego połączyłam razem ich wiersze.

 

Skąd się bierze zło?

jak to skąd

z człowieka

zawsze z człowieka

i tylko z człowieka

Niestety panie Tadeuszu
dobra natura i zły człowiek
to romantyczny wynalazek 

gdyby tak było

można by wytrzymać

 ukazuje pan w ten sposób głębię
swego optymizmu
 
wystarczy pozwolić człowiekowi
wytruć swój rodzaj
a nastąpią niewinne wschody słońca
nad florą i fauną wyzwoloną
 
na pofabrycznych pustkowiach
wyrosną dębowe lasy
 
krew rozszarpanego przez wilki jelenia
nie będzie przez nikogo widziana
 
jastrząb będzie spadać na zająca
bez świadków
 
zniknie ze świata zło
kiedy zniknie świadomość
 
rzeczywiście panie Tadeuszu
zło (i dobro) bierze się z człowieka
 
Czesław Miłosz